Tatoeage op 17e-eeuws portret stelt museum voor raadsel: 'Nooit zoiets gezien'

Al 351 jaar recht in het midden van een museumstuk, en toch nu pas ontdekt: een unieke tatoeage op een groepsportret uit de 17e eeuw. Het Amsterdam Museum denkt hiermee de oudste afbeelding van een tatoeage op een Nederlands schilderij in handen te hebben, uit een tijd dat een dergelijke lichaamsversiering nog taboe was.
“Ik heb veel 17e-eeuwse portetten bekeken maar nog nooit zoiets gezien”, zegt Judith van Gent van het museum. “Ik ben ook meteen naar andere portretten gaan kijken maar we hebben verder helemaal niets gevonden. Dit is echt uniek voor zover we nu weten.”
De oppercommissarissen der Walen uit 1674, toegeschreven aan Wallerant Vaillant, is als sinds de 19e eeuw in het bezit van het Amsterdam Museum. Het toont de notabelen die toezicht hielden op de havens van het IJ in de stad.
De tatoeage werd ontdekt nadat het schilderij van 3 bij 2 meter terugkwam van een tentoonstelling in museum H’Art, ook in Amsterdam. Bij de grondige inspectie viel een detail op dat eeuwenlang over het hoofd was gezien. Omdat de afbeelding in de oorspronkelijke verflaag zit, weet het museum zeker dat het geen latere toevoeging is.
“In de 19e eeuw heeft dit ook op tentoonstellingen gehangen, maar toen hadden ze er helemaal geen belangstelling voor”, legt Van Gent uit, die toevoegt dat het stuk in depot ook lang buiten zicht van het publiek was, of vrij hoog was opgehangen. “En je ziet het ook niet op foto’s, je moet er echt met je neus bovenop staan.”
Van Gent ploos uit dat de afgebeelde man Wessel Smits was, een rijke koopman. Uit de archieven bleek dat hij in 1644 op 25-jarige leeftijd was getrouwd, en dus in 1618 of 1619 geboren moest zijn. Dat was juist de periode dat er een komeet prominent aan de hemel was te zien – precies wat er op zijn pols is afgebeeld.
“Staartsterren” werden in die tijd nog als onheilspellende voortekenen van oorlog en pestilentie beschouwd, maar Smits lijkt er trots op te zijn geweest onder dit gesternte te zijn geboren. Van Gent denkt dat Smits niet hechtte aan het bijgeloof: “Hij kwam uit een intellectueel milieu. Zijn stiefvader zat in een netwerk van allerlei wetenschappers en Jacob Cats, die ook een pamflet over die komeet schreef, was indirect familie.”
Blijft het raadsel waarom een vrome protestant toch een tattoo liet zetten. Tattooartiest Henk Schiffmacher wist van Franse en Duitse portetten uit die tijd waarop personen met tatoeages stonden (bewijs van een pelgrimage naar het Heilige Land), maar dat waren katholieken. Waarom hield Smits zich als devoot protestant niet aan het gebod uit het Bijbelboek Leviticus dat het aanbrengen van “schrift van een ingedrukt teken” strikt verbiedt?
“Het is een raadsel welk verhaal Smits als opdrachtgever van het schilderij wil vertellen met deze afbeelding midden op het schilderij. Het gekke is ook dat de drie andere koopmannen van gereformeerde huize er blijkbaar akkoord mee gingen. Daar moet een verhaal achter zitten, maar misschien komen we er wel nooit achter.”
Onduidelijk is ook waar en wanneer Smits zijn komeet aanbracht. Schiffmacher wees erop dat de inkt blauw verkleurd is en dus al jaren eerder moet zijn aangebracht. Op een zeereis misschien? Toch op een tocht naar Israel? Of ooit eens tijdens een handelsreis naar Azie? Er is nog niet genoeg bekend over de levensloop van Smits om daar antwoord op te geven.
Het schilderij is de komende maanden te zien in Huis Willet-Holthuysen aan de Herengracht. Geinspireerd door de vondst zal Schiffmacher volgende maand gratis vijf komeettatoeages zetten bij liefhebbers die de beste motivatie insturen.

Lees het hele verhaal via NOS Nieuws: Tatoeage op 17e-eeuws portret stelt museum voor raadsel: 'Nooit zoiets gezien'