Bijna helft gevangenen zit in voorarrest: 'Het zou de uitzondering moeten zijn'

De druk op het gevangeniswezen in Nederland blijft hoog. Door personeelstekorten en een tekort aan cellen zijn gevangenissen al langere tijd overvol. Strafrechtexperts en advocaten waarschuwen bovendien dat verdachten nog altijd te vaak en te lang in voorlopige hechtenis zitten.
Verdachten in voorarrest zijn niet veroordeeld en juridisch dus onschuldig. Het Centraal Bureau van Statistiek becijferde eerder dit jaar dat in 2024 bijna de helft van de mensen in detentie nog in afwachting was van de behandeling van hun zaak.
“Het zou een uitzondering moeten zijn om deze mensen op te sluiten, maar in Nederland is de praktijk anders”, zegt strafrechtdeskundige Jacques Claessen van de Universiteit Maastricht.
Uit een enquete van NOS op 3 en platform voor onderzoeksjournalistiek Investico onder bijna 300 strafrechtadvocaten blijkt dat 90 procent van hen vindt dat verdachten te vaak of te lang in de cel moeten zitten tijdens het onderzoek naar een mogelijk strafbaar feit. Hoewel er op papier strenge criteria zijn om iemand vast te houden tot aan de rechtszaak, wordt daar in de praktijk volgens advocaten te soepel mee omgegaan.
Europese vergelijking
In Nederland worden verdachten in vergelijking met veel andere Europese landen vaker in voorlopige hechtenis geplaatst, meldde het College voor de Rechten van de Mens al in 2017. Dit najaar concludeerde het mensenrechteninstituut dat er sindsdien weinig is verbeterd en drong het opnieuw aan op maatregelen.
Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens tikte Nederland in 2021 op de vingers. Het oordeelde toen dat rechters verdachten te gemakkelijk vasthielden, zonder voldoende te motiveren waarom dat noodzakelijk was.
‘Geen speerpunt’
Emeritus hoogleraar strafrecht Gerard Mols is kritisch op de ruime toepassing van voorlopige hechtenis. Hij wijst daarbij naar de Raad voor de Rechtspraak. “Zij hadden het na de veroordeling door het Europese Hof tot speerpunt moeten maken. Zij moeten zorgen voor meer capaciteit zodat rechters meer tijd krijgen om dit soort beslissingen te nemen”, zegt hij.
De Raad voor de Rechtspraak zegt in een reactie “wel degelijk veel aandacht voor (de motivering van) de voorlopige hechtenis” te hebben. De Raad laat weten dat het belangrijk is dat rechters met elkaar het gesprek blijven voeren om “het aantal verdachten in voorlopige hechtenis zoveel mogelijk te beperken”.
Overvolle gevangenissen
Dat zoveel verdachten in voorlopige hechtenis zitten is opvallend, want door het tekort aan cellen en personeel zijn gevangenissen al langere tijd overvol. Om de druk te verlichten, komen gevangenen daarom twee weken eerder vrij. Het kabinet zei eerder zo snel mogelijk van deze noodmaatregel af te willen, maar daar lijkt voorlopig geen sprake van.
Rechters kunnen in bepaalde zaken bij voorlopige hechtenis kiezen voor elektronische detentie in plaats van een celstraf. Daarbij wacht een verdachte met een enkelband thuis het vonnis af. Volgens strafrechtdeskundige Claessen, die onderzoek deed naar elektronische detentie, kan dat helpen om de druk op het gevangeniswezen te verminderen. “Als je kijkt naar de huidige situatie van code zwart, dan kan het opleggen van een enkelband bij sommige verdachten een deel van de oplossing zijn.”
NOS op 3 onderzocht samen met onderzoeksjournalisten van Investico en de Groene Amsterdammer waarom Nederland zoveel nog onschuldige mensen opsluit:

Lees het hele verhaal via NOS Nieuws: Bijna helft gevangenen zit in voorarrest: 'Het zou de uitzondering moeten zijn'