Eerste naoorlogse troonrede Wilhelmina: symbolische herstart van democratie

De Eerste en Tweede Kamer komen vandaag bijeen in een Bijzondere Verenigde Vergadering. De Staten-Generaal staan stil bij 20 november 1945, de dag dat koningin Wilhelmina haar eerste troonrede na de Tweede Wereldoorlog uitsprak. Een troonrede die wordt gezien als een symbolische herstart van de democratie in Nederland na vijf jaar Duitse bezetting.
Ook koning Willem-Alexander en prinses Amalia zijn aanwezig. Tachtig jaar nadat zijn overgrootmoeder en haar betovergrootmoeder de woorden had uitsproken: “Gevoelens van diepe bewogenheid mengen zich met die van vreugde en erkentelijkheid, nu ik na zes jaren van bittere scheiding weer in uw midden verschijn.”
Wilhelmina was na de inval van de Duitsers in mei 1940 naar Engeland gevlucht en teruggekeerd naar Nederland tijdens de bevrijding van Brabant.
Te zien bij de NOS
Het programma NOS 80 jaar bevrijding: De eerste troonrede is te zien op NPO 1 van 10.15 tot 11.20 uur. De speciale zitting is ook via de stream op NOS.nl en in de app te volgen.
De troonrede stond in het teken van het herstel van het door oorlog zwaar getroffen Nederland. De koningin blikte terug op de oorlog, herdacht “de tienduizenden Joodse landgenoten die werden gemarteld en vermoordde”, en keek vooruit naar de wederopbouw en toekomst van het koninkrijk. Nederland moest zichzelf weer opbouwen vanuit de ruines van de oorlog, zo was de boodschap van de vorstin.
Kamervoorzitters
En die troonrede was heel belangrijk zegt Mei Li Vos, de huidige voorzitter van de Eerste Kamer. “Vijf jaar lang had Nederland geen democratie gehad. Vijf jaar lang konden we niet zelf besluiten hoe we wilden leven. We zijn een democratisch land. Dat is een deel van onze identiteit. Het was dus heel belangrijk dat in november 1945 de Eerste en Tweede Kamer weer bij elkaar konden komen.”
Tachtig jaar na dat moment spreekt Mei Li Vos samen met de net verkozen Tweede Kamervoorzitter Thom van Campen de Staten-Generaal toe.
Kijk hier naar een fragment uit het Polygoonjournaal van 1945 van de eerste naoorlogse troonrede:
Wilhelmina hield haar eerste troonrede na de oorlog in november en niet zoals toen ook al gebruikelijk was op Prinsjesdag, de derde dinsdag van september. De reden is eenvoudig. Het lukte niet om zo kort na het einde van de oorlog alles weer op orde te krijgen.
Geen koets geen feestelijke kleding
De Eerste en Tweede Kamer waren niet compleet. Veertig Kamerzetels waren vacant. Enkele Kamerleden waren vermoord, andere gestopt met de politiek en de vertegenwoordigers van de NSB mochten niet terugkomen. Er werd een noodparlement ingesteld. De opengevallen zetels werden veelal opgevuld door mensen uit het verzet. Pas in het voorjaar van 1946 waren er weer verkiezingen en kreeg Nederland een nieuw parlement.
Niet alleen de maand was anders in 1945, ook de pracht en de praal van Prinsjesdag ontbrak. Geen Gouden Koets, geen feestelijk kleding. Koningin Wilhelmina vond dat niet gepast.
Met een hofauto kwam zij met haar dochter prinses Juliana en haar schoonzoon prins Bernhard aan bij de Ridderzaal. Ook de aanwezigen daar waren sober gekleed. Een krant schreef over “een stille vreugde in de residentie”.
Vernieuwing
Wilhelmina spoorde het parlement aan “oude zekerheden en tradities in volle kracht te bewaren en anderzijds ruimte te laten voor een vernieuwing”. Wederopbouw was niet slechts een terugkeer naar het vooroorlogse Nederland, er moest ook worden gekeken naar politieke hervormingen, vernieuwing in onderwijs en industrie en een nieuwe relatie met de kolonien.
“Te midden der verwoesting liggen hier de krachten voor herstel en vernieuwing en wij gorden ons tezamen aan om de verworvenheden te bewaren en de zwakheden te overwinnen”, hield ze Nederland voor. “Te duur hebben wij onze vrijheid gekocht dan dat wij haar nu zouden misbruiken of verspillen.”
Geinteresseerd in de Tweede Wereldoorlog?
Abonneer je dan hier op onze nieuwsbrief.

Lees het hele verhaal via NOS Nieuws: Eerste naoorlogse troonrede Wilhelmina: symbolische herstart van democratie